iran halkları ne demek?

İran halkları, Hint-Avrupa dil ailesine bağlı Hint-İran dillerinin, bir alt grubu olan İran dillerini¹ konuşan dilsel ve etnik toplulukların bir toplamıdır.²³ İran platosu boyunca Hindukuş Dağları'ndan Anadolu'ya kadar ve Orta Asya'dan Basra Körfezi'ne dek yayılmışlardır.⁴ İran halkları veya İrani halklar ifadeleri, bugünkü İran devletinin sınırları içinde yaşayan İran vatandaşları ile karıştırılmaması için "İranlı" yerine kullanılmaktadır.

Tarih

İran halklarının, Orta Asya'da Proto Hint-İranlılardan MÖ 2. binyılda türediği düşünülmektedir. İrani halklar, günümüzde yerleşik oldukları bölgelere gelmeden önce Güney Rusya, Balkanlar ve Ukrayna'dan, Tarım Havzası'na kadar, Avrasya stepleri ile İran platosu ve Orta Asya'da yaşıyorlardı.⁵⁶ Sintaşta, Andronovo, BMAC ve Yaz kültürleri Hint-İran kavimleri ile ilişkilendirilmiştir.

Batı İran halkları MÖ 6. yüzyıl civarında Antik Çağ devletleri arasında baskın güce gelerek önemli kültürel etkler bırakmışken, Doğu İran halkları Avrasya boyunca göçebeliğin yayılmasında ve İpek Yolu'nun oluşumunda rol oynamıştır.⁷⁸ Ö 1. milenyumdan sonra ortaya çıkan antik İran halkları arasında Alanlar, Baktriyalılar, Harezmler, Massagetler, Medler, Partlar, Farslar, Sakalar, Sarmatlar, İskitler, Soğdlar ve büyük olasılıkla Kimmerler yer almaktaydı. Bugün Doğu Avrupa nehirlerinin isimleri bu eski Proto-İran halklarının dillerinden gelmektedir. (Proto-İran dilinden “Duna” (nehir) kökünden, Tuna, Don, Dinyeper (Duna Apara=Yakın Nehir) ve Dinyester (Duna Astara=Uzak Nehir) nehirlerinin isimleri türemiştir.

MS 1. binyılda Avrasya'nın stepleri ve çöllerini kapsamış İrani halkların yayılma alanları, Slav, Cermen, Türk ve Moğol halklarının bölgelere yayılması ile küçülmüş, pek çok İrani halk Slavlaşmış⁹¹⁰ veya Türkleşmiştir.¹¹¹² Günümüzde kuzeyde Kafkasya, güneyde İran platosu, batıda Doğu Anadolu, doğuda ise Tarım Havzası'na yayılmış¹³ modern İran halkları arasında Tatlar, Beluçlar, Zazalar, Gilekler, Kürtler, Lurlar, Mazenderanlar, Osetler, Pamirler, Peştular, Farslar, Tacikler, Talışlar, Vakiler ve Yagnobiler bulunmaktadır. İrani halkların yaşadığı bu bölge bazen Büyük İran olarak adlandırılır.¹⁴

Resim galerisi

Dosya:Dancing girl percian hermitage.jpg Dosya:10th students Crescent camp of University of Nishapur 10.jpg Dosya:Two Iranian women.jpg

Dosya:Persian women.jpg Dosya:Afghan girls in Nangarhar-cropped.jpg Dosya:Iranian boys at Babolsar beach.jpg Dosya:Tajik folk dancer.jpg Dosya:Woman and child from Tajikistan.jpg Dosya:Ossetian girl 1883.jpg Dosya:Osetini 1877.jpg Dosya:Zaza woman.jpg

Dosya:Kurdish woman.jpg

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Orijinal kaynak: iran halkları. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

J. Harmatta in "History of Civilizations of Central Asia", Chapter 14, The Emergence of Indo-Iranians: The Indo-Iranian Languages, ed. by A.H. Dani & V.N. Masson, 1999, p. 357 ↩
"The Kurds of Iraq: Recent History, Future Prospects by Carole A. O’Leary" — Middle East International Affairs, Vol. 6, No. 4 (December 2002) (retrieved 4 Haziran 2006) ↩
"Iranian peoples" — Encyclopedia of the Ukraine (retrieved 4 Haziran 2006) ↩
Frye, Richard Nelson, Greater Iran, ISBN 1-56859-177-2 p.xi: "... Iran means all lands and peoples where Iranian languages were and are spoken, and where in the past, multi-faceted Iranian cultures existed. ..." ↩
"Iranian languages" — Encyclopedia Britannica (retrieved 4 Haziran 2006) ↩
"Scope of Iranian languages" — Encyclopedia Iranica (retrieved 4 Haziran 2006) ↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩